DÜRTÜ KONTROLSÜZLÜĞÜ

İnsanlar, içlerinden geldikleri gibi davranma eğilimidirler. Bu eğilim, bireyin kendi benliğini ve kimliğini ortaya koyması açısından olumlu görülürken, eğilimin aşırı bir şekilde yaşama aktarılması, olumsuz sonuçlar doğurabilmektedir. İnsanların kendi duyularını, düşüncelerini ve isteklerini başkalarının duygularını, düşüncelerini ve davranışlarını göz önünde bulundurmadan yaşama aktarma çabası hem kendisine hem de topluma zarar verebilir. İşte bu zarar verme eğilimlerinden birine, dürtü kontrolsüzlüğü ismi verilir. Eğer dürtüler kontrol edilmezse, bireyler kendilerini istemedikleri bir durumda bulabilirler.

DÜRTÜ KONTROLSÜZLÜĞÜNÜN TANIMLANMASI

İnsanlar kişilik ve benlikleri aracılığıyla düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını kontrol ederler. Bu noktada başarılı olamayan insanların özelliklerinden biri de dürtü kontrolsüzlüğü olabilmektedir. Dürtü kontrolsüzlüğü, literatürde dürtüsellik olarak ifade edilmektedir. Dürtüsellik, çok boyutlu olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda dürtüsellik; risk alma, plan yapmada yetersizlik ve zihnini çabuk toplayamama; hazırlıksız ve aniden hareket etme; elindeki işe odaklanmadan, plan yapmadan ve yeterince düşünmeden hareket etme; büyük ve gecikmiş ödüllerden çok küçük ama doğrudan ödülleri seçme şeklinde tanımlanmıştır.

Literatürde, dürtü kontrolünde sorun yaşayan bireylerin dürtüsel tepkilerinin, dört önemli boyutta ve döngüsel bir şekilde ortaya çıktığı belirtilmektedir. Aşağıda yer alan bu döngü yer almaktadır. Bu noktada döngünün öğeleri, şu şekilde ele alınabilir:

• Zarar verici eyleme geçme isteğinin oluşması,

• Bireyin, bu isteğin doyurulmamasından dolayı gerilim ve sıkıntı yaşaması,

• Davranışa geçerek rahatlama ve doyum yaşaması,

• Sonunda bireyin pişmanlık ve suçluluk yaşamasıdır.

DÜRTÜ KONTROLSÜZLÜĞÜNÜN NEDENLERİ

Dürtü kontrolsüzlüğünün nedenlerine bakıldığında, iki önemli nedenin olduğu görülür. Bunlardan biri, aile ve çocuk arasındaki etkileşimdir. Aileler, çocukların toplumsallaşmasını sağlarken çocuğun taleplerine anında cevap verme eğiliminde olduklarında bireylerin dürtüsellikleri pekişmektedir. Bu noktada annelerin ve babaların, aşırı bir şekilde izin verici tutum içerisinde olmaları çocuklarının dürtüselliklerini artırmaktadır. İkinci olarak, dürtü kontrolsüzlüğünde biyolojik mekanizmaların etkili olduğu belirtilmektedir. Biyolojik mekanizmalar açısından bakıldığında, bireylerin karar verme ve problem çözme merkezleri olarak ifade edilen prefrontal korteksin işlevinde yetersizliğin olması, bireylerin dürtüsel davranma eğilimlerini artırmaktadır. Bir başka biyolojik faktör ise, dürtüsel bireylerin nörtransmitterlerindeki işlevsel bozuklukluların olmasıdır.